رزق کریم (مسائل اقتصادی)

حضرت اميرالمؤمنين(ع) مي فرمايند: «قَدْ جَعَلَ اللهُ سُبْحانَهُ الْاِسْتِغْفارَ سَبَباً لِدُرُورِ الرِّزْقِ وَ رَحْمَةِ الْخَلْقِ»

يعني؛ خداوند استغفار را سبب پيوسته داشتن رزق بر رزق خواران و موجب رحمت بر آفريدگان قرار داده است.
حضرت در اين فراز از خطبه مي خواهند اين نكته را متذكّر شوند كه يكي از عوامل تنگ شدن رزق ، گرايش هاي منفي انسان و افتادن در دام گناهان است. ما در پيروي از تمدّن غرب، بدون فرار از گناه و با غفلت از استغفار، به دنبال رفاه و زرق و برق دنيا رفتيم، در نتيجه رزقمان تنگ شد، و به خوبي مشخص است، ريشة تنگي رزق در زمان معاصر، برگشت از خدا و رجوع به دنيا است. ابزاري بعد از ابزاري ساختيم كه با تسلط بيشتر بر طبيعت، رزق خود را وسيع كنيم، ولي همين ابزارها به خاطر غفلت از رزّاق و اميدواري به ابزارها، چنان رزق را تنگ كرد كه مي بينيم امروز انسان ها با اين همه تلاش، بيشتر از ديروز گرفتار رزق خود هستند، در حالي كه در تكنولوژي و ساختن ابزارها براي زندگي بهتر، بيشتر از قبل پيشرفت كرده اند. به گفته يكي از دانشمندان در نقد ابزارهاي تكنولوژي «ماشين حساب براي راحت حساب كردن، اجاق گاز براي راحت غذا پختن، بخاري براي راحت گرم شدن و ……، اين ها همه ثابت مي كند ما ناراحتيم و به دنبال راحتي هستيم كه هنوز نيافته ايم».
مردم عادي آمريكا گفته بودند: 18 ساعت كار مي كنيم تا دو وعده غذا بخوريم. اميرالمؤمنين(ع) در اين فراز مي فرمايند: رزقتان را با دوري از گناهان و استغفار از آن ها برگردانيد، اي بشريت! اگر رزقي از دستتان رفته است، به اعمال معصيت آلودتان نگاه كنيد و علت را در آن اعمال بجوييد.

منبع: کتاب جایگاه رزق درهستی

تصور این که مردم دنیا حتی برای لحظه ای به نیازهای حقیقیِ خویش و الگویی متناسب با حوائج واقعی انسان بازگردند، برای یک اقتصاددان وحشتناک ترین چیزی است که ممکن است اتفاق بیفتد. اگر حتی برای یک لحظه چنین اتفاقی در دنیا بیفتد و مردم فقط برای یک لحظه، درست به اندازه ی نیاز واقعی خویش مصرف کنند، ادامه ی روند کنونیِ توسعه ی صنعتی دچار مخاطرات و بحران هایی خواهد شد که تصور آن بسیار دشوار است.
هیچ کس کوچک ترین تردیدی ندارد که حاکمیت ابرقدرت ها و ادامه ی سلطه ی آنها بر جهان از طریق کارتل ها و تراست ها و دست های پنهان سرمایه داران بین المللی إعمال می شود. سعی می کنند با ایجاد حوائج کاذب و غیر حقیقی برای آدم ها، موقعیت استکباری خویش را از خطر محفوظ دارند. برای مبارزه با این سلطه گری چه می توان کرد؟ آیا می توان از همان طریقی که این ابرقدرت ها حکومت جهنمی خویش را بر کره ی زمین مستدام می دارند، با آن ها مبارزه کرد؟ یا باید راه هایی خارج از روش های شناخته شده ی کنونی جستجو کرد؟ و این مهم ترین پرسشی است که باید به کمک رهنمودهای امیرالمؤمنین و ائمه ی اطهار(ع) به آن جواب داد و از این جهت هنوز راز توصیه های حضرت برای ما کشف نشده و این اندیشه ای است برای تاریخِ فردای ما.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران - به عنوان بعثت دوباره ی انسان- تنها تجربه ای است که حقیقت را آنچنان که هست به مردم جهان نشان داد. انقلاب اسلامی ایران نشان داد که برای زندگی بر روی زمین هرگز نمی توان از طریقی اقدام کرد که امروز غرب در پیش گرفته است. سرّ پیروزی ما در جبهه های جنگ با ابرقدرت ها همین بود که ما هرگز متکی به سلاح نبودیم. اتکای ما به ایمان خود و امدادهای غیبی بود و اگر این چنین نبود و پیروزی ما موکول به همپایی با قافله ی نظام اقتصادی و صنعتی غرب می شد، امروز حتی یادگارهای انقلاب اسلامی را نیز از کتاب های رسمی تاریخ شسته بودند. اصالت دادن به دنیا یعنی آن فاجعه ای که ما آن را در راز هلاکت گذشتگان می توانیم پیدا کنیم. امروز روح دنیاطلبی با شتاب فراوان جهان را به سوی یک جنگ ناخواسته ی جهانی پیش می برد. اگر ما به کمک توصیه های انسان های معصوم در برابر پرخاشگری و قدرت طلبی و سلطه جویی کفر به مبارزه برنخیزیم، شیطان همه ی کره ی زمین را به تسخیر در خواهد آورد. قرآن می فرماید: «وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ»

و اگر خداوند بعضی از مردم را در برابر بعضی دیگر به جنگ برنمی انگیخت، فساد روی کره ی زمین را فرا می گرفت. برای کسی که ادعای شیعه بودن دارد کربلا و عاشورا به او کمک می کند تا از این مقطع عبور کند، هرچند نمی دانیم که این مقطع در زندگی ما چه زمانی ظهور خواهد کرد هرچند فرهنگ ما زیر چرخ توسعه ی اقتصادی و دنیاطلبی له شده، و چیزی از آن باقی نمانده و چیزهایی ارزش شده که ارزشی ندارند، مثل مدرک و اموال و دارایی. ما هنوز مسموم چیزهایی هستیم که در دو دوره ی توسعه ی اقتصادی و توسعه ی سیاسی به خورد ما دادند در حالی که مولی الموحدین(ع) چیز دیگری را به ما توصیه فرموده بودند.

⭕منبع:کتاب فرزندم اینچنین باید بود

به گفته ی شهید آوینی در کتاب «مبانی توسعه و تمدن غرب»:

تمدن فعلی نيازآفرين است حتی یک اقتصاددان ممکن است این سؤالِ بجا را مطرح کند: هنگامی که زمین، یعنی تنها جایگاهی که برای زیست در اختیار داریم، به موادی آلوده گردد که عامل نقص بدنی در کودکان یا نوادگان ما گردد، پیشرفت اقتصادی، یا به اصطلاح سطح بالای زندگی، چه معنایی خواهد داشت؟

ایشان از قول شوماخر واژه ی «دیکتاتوری اقتصاد» را به کمک می گیرد که می گوید: برای ساختن نیروگاه های متعارف، خواه بر اساس استفاده از زغال سنگ و خواه استفاده از نفت، و یا نیروگاه های هسته ای، با توجه به مبانی اقتصادی تصمیم گیری می شود؛ و شاید کمترین توجه به «پیامدهای اجتماعی» مبذول گردد.

شهید آوینی متوجه است، روند کنونیِ توسعه ی اقتصادی در جهان، سیری جدا از انسان یافته است و بشریت را جبراً در مسیری ناخواسته به سوی نابودیِ حیات طبیعی پیش می راند. می گوید:

«روند کنونیِ توسعه ی اقتصادی که در ذات خویش با رشد غول آسای تکنولوژی متحد است، بشریت را ایجاباً در مسیری می راند که با اختیار و اراده ی آزادِ انسانی منافات دارد. هر چند این سیر جبری نیست، نباید از نظر دور داشت که هیچ کس جز معدودی از خاصه ی اولیای خدا نمی توانند گردن خویش را از طوق عبودیت آن آزاد کنند. همین موجبیت است که «شوماخر» آن را دیکتاتوری اقتصاد نامیده است. «شوماخر» جامعه ی مصرفی کنونی را به معتادی تشبیه می کند که هر چقدر هم وضعیت خود را نکبت بار احساس کند رهایی از چنگال اعتیاد را بی نهایت دشوار می بیند»

این یک واقعیت غیر قابل انکار است و شواهد و مصادیق بسیاری بر آن دلالت دارد و شهید آوینی به خوبی متوجه این امر شده است.
شهید آوینی از قول روژه گارودی در کتاب «هشدار به زندگان» این نکته را آورده که: «اقتصادِ آزاد «به شیوه ی غربی» برای رفع احتیاج بازار نیست بلکه برای ایجاد بازارِ احتیاج است»! آوینی می گوید: مصرف بیشتر برای تولید بیشتر، ضرورت حتمی اقتصاد امروز است، چرا که اگر کالاهای تولید شده مصرف نشوند امکان توسعه ی تولید، یعنی امکان توسعه ی اقتصادی، وجود نخواهد داشت. بنابراین، برای تولید بیشتر که ضرورت توسعه ی اقتصادی است باید مردم را به مصرف هر چه بیشتر ترغیب کرد و بدین علت است که تبلیغات یکی از ارکان اساسی توسعه به شیوه ی غربی است. روژه گارودی نیز همین مسئله را با بیانی دیگر مورد توجه قرار داده است و می گوید: تبلیغات تجاری (به شیوه ی غربی) بیش از آن که مایه ی تباهی طبیعت باشد موجب هلاکت انسان است

ادامه دارد..

❌سؤال: آيا استفاده از نفت مزاحم ادامه ي حيات طبيعت است و بايد از آن استفاده نمي شد تا موجب خرابي آب و هوا نشويم؟ در حالي که اگر آن را استخراج هم نمي کرديم خودش خود به خود از جايي بيرون مي زد، پس نمي توان گفت مشکلاتي که امروزه در اثر سوخت هاي فسيلي به وجود آمده است مربوط به بشر است، بلکه خود طبيعت نيز در اين راستا مؤثر است.

❌جواب: مشکل ما در استفاده از مواهب طبيعي در سوء مديريت است؛ در حالي که خداوند در طبيعت با اجزاء متفاوت آن علاوه بر اين که شرايط زندگي سالمي را براي بشر فراهم کرده، در مجموع با جنگل ها و اقيانوس ها و کويرها، يک نظام قابل استفاده اي را به وجود آورده است.

❌ولي همان طور که ما با چند ارّه ي برقي و تجهيزات مدرن يک جنگل را در مدت زماني بسيار کوتاه به کوير تبديل مي کنيم و رابطه ي سالم آن را با طبيعت به هم مي زنيم، با سوزاندن سريع سوخت هاي فسيلي رابطه ي سالمي را که مي توانست مواد نفتي با طبيعت داشته باشد مختل مي کنيم. جنگل ها به طور طبيعي درختان کهن خود را در اختيار انسان ها قرار مي دهند به طوري که پس از مدتي از پايه ي يک درخت کهن، جوانه هايي مي زند تا به گوش انسان ها برساند ديگر وقت نشو و نمو جوانه ها است و در اين جاست که انسان ها براي تازه ماندن جنگل درخت هاي کهن را مي بُرند و از چوب آن استفاده مي کنند و از طرف ديگر جنگل نيز زنده و شاداب به حيات خود در طول تاريخ ادامه مي دهد، ولي حرص شديد بشرِ مدرن با تجهيزاتي که ساخته است هرگونه امکاني را از جنگل جهت ادامه ي حيات خود مي گيرد و در نتيجه بشر گرفتار مشکلات آب و هوايي مي شود.

❌عين اين مسئله در مورد مواد نفتيِ موجود در طبيعت مطرح است، با اين تفاوت که از ابتدا دنياي مدرن با نفت به طور ناصحيح برخورد کرد و مصرف آن را در مسير اداره ي کارخانه هاي ساخته شده در فرهنگ مدرنيته تعيين نمود. بهترين دليل بر اين که بشر به طور طبيعي از نفت استفاده نکرده است، نتايجي است که اين نوع استفاده به بار آورده است - مثل استفاده ي غلط از جنگل و گرفتاري هايي که پيرو آن به بار آمد- همان طور که طبيعت ظرفيت قطع درخت هاي کهنِ جنگل را دارد و بريدن طبيعي درختان کهن مشکلي براي طبيعت به وجود نمي آورد، طبيعت ظرفيت حضور و مصرف به قاعده ي نفت را دارد بدون آن که اختلالي در نظام آب و هوايي کره ي زمين به وجود آيد.
❌در حال حاضر ما نمي دانيم چگونه بايد از نفت استفاده مي کرديم که مثل جنگل که مي تواند به نحو مثبت در اختيار بشر باشد، در اختيار ما قرار گيرد، چون از اول دنياي مدرن با اميال و ديدگاه هاي خود با نفت برخورد کرد. قديمي ها براي عايق کاري قايق ها و کشتي ها از نفت استفاده مي کردند، شايد بيش از اين بتوان از آن استفاده کرد و آن را در رشد استعداد و تعادل زمين به کار برد.

❌اگر بتوانيم توسعه ي خودي را تصور کنيم و بر اساس آن و بر اساس امکاناتي که طبيعت در اختيار ما گذارده زندگي و ابزارهاي آن را بسازيم، مي توان فهميد جاي طبيعي نفت و گاز کجاست. متأسفانه چون ما در حال حاضر تصوري از الگوي توسعه بر مبناي تمدن اسلامي نداريم و همواره توسعه ي غربي را در تصور خود داريم جاي هر چيزي را نيز در آن توسعه مي شناسيم.

?منبع:کتاب تمدن زایی شیعه

«اي. اف. شُوماخِر» مي گويد:

«كدام سرمايه داري را مي شناسيد كه حاضر است از سرمايه بخورد بدون اين كه چيزي به جاي آن بيايد؟

تمدني كه باعث شده است نفت و گازوئيل كه حاصل ميليون ها سال فعاليت بيولوژيك زمين است، در يك روز سوخته شود، دو مشكل به وجود مي آورد؛ يكي اين كه ما به سرعت عادت به مصرف نفت و گاز مي كنيم كه زمين براي بازسازي آن ميليون ها سال زمان صرف کرده است.

ديگر اين كه طبيعت از ما انتقام خواهد كشيد، كه يكي از نمونه هاي بارز انتقام طبيعت، مسئله آلودگي شهرها و محيط زيست مي باشد و نمونه ساده اش فعاليت غيرعادي دانه هاي گرده در هوا و اِسانْس ها در طبيعت است كه مخاط بيني شما را تحريك مي كند و به اصطلاح، شما دچار حساسيت مي شويد. حساسيت نتيجه ضعف بدن و حضور غيرعادي عوامل خارجي است و بشر امروزي در اين تمدن دچار ضعف حياتي و بيولوژيك شده است.

به همين جهت در برابر دانه هاي گرده حساسيت نشان مي دهد، چرا كه برخوردش با پديده هاي طبيعي، غيرطبيعي است. بشر امروزي كه به جاي پياده روي، تمام راه ها را با اتومبيل طي مي كند و يا چندين ساعت بدون حركت در برابر تلويزيون يا کامپيوترمي نشيند، دچار ضعف حياتي مي شود و در نتيجه عوامل خارجي به سرعت بر او اثر مي گذارند و او مقاومت طبيعي خود را در مقابل تحريكات خارجي از دست مي دهد».

⭕منبع: «کوچک زيباست»،اي. اف. شوماخِر، ص 10